چگونه یک «معرفی کتاب» بنویسم؟

آیا تا به حال برای تان پیش آمده که برای خرید کتابی مناسب درباره موضوع مورد نظرتان سردرگم باشید؟ یا بخواهید مطالعه کتابی را به دیگری توصیه کنید، اما ندانید چگونه این کار را انجام دهید؟ کلید حل این مشکل، یادداشت های «مرور یا معرفی کتاب» (Book Review) است. اما «معرفی یا ریویوی کتاب» چه ضرورت یا فایده ای دارد؟

بسیاری از ما معرفی کتاب را کار با اهمیتی نمی دانیم یا به علت آشنا نبودن با شیوه ها و استانداردهای آن، از این کار طفره می رویم (!). در حالی که معرفی یک کتاب می تواند شناخت قابل قبولی از آن کتاب برای مخاطبان فراهم آورد و آنها را به مطالعه ترغیب کند یا در انتخاب کتاب مورد نیاز در یک زمینه خاص، راهنمایی سودمند باشد و آنان را از سردرگمی برهاند.

به احتمال زیاد همه شما تجربه خلاصه کردن یک کتاب را داشته اید یا در نشست های نقد و بررسی کتاب شرکت کرده اید، اما «معرفی» با «خلاصه کردن» و «نقد کردن» کتاب یکسان نیست، هر چند ترکیبی متناسب از خلاصه کردن و نقد کتاب را دربر می گیرد. در معرفی کتاب، ضمن خلاصه کردن محتوای کتاب، قصد مولف از نگارش کتاب مورد بررسی قرار می گیرد و ارزیابی شما درباره اینکه مولف تا چه اندازه در رسیدن به مقصود خود موفق بوده است، بیان می شود.

معرفی علمی کتاب شامل توصیف، تحلیل و ارزیابی آن است. نگارش یک متن «معرفی کتاب» یا ارزیابی هر محتوای دیگری همچون یک قطعه فیلم یا موسیقی، به اشتراک­ گذاری افکار و نقطه نظرات شما درباره آن کتاب است. شما با این کار، نظر یا عقیده ای را درباره یک کتاب بیان می کنید که لازم است با ارائه شواهدی از آن حمایت کنید. در عین حال، قالب های استانداردی برای معرفی کتاب هست که می توانید از آنها بهره بگیرید.

دو نوع اولیه معرفی کتاب شامل گزارش هایی است که به عنوان تکالیف آکادمیک -البته نه متاسفانه در مدارس و دانشگاه های ما(!)- ارائه می شوند و مواردی که در نشریات ادواری، روزنامه ها یا وب سایت ها انتشار می یابند. اساساً ساختار هر یک از اینها مشابه دیگری است، هرچند کار آکادمیک عموماً رسمی تر و تحلیلی تر است، در حالی که معرفی ژورنالیستی یک کتاب، غیررسمی تر و بیشتر در راستای کمک به خواننده برای تصمیم گیری درباره خرید آن است.

تعداد کلمات به ویژه در نوع دوم (معرفی ژورنالیستی) متغیر است؛ از 50 تا 100 کلمه که موضوع اصلی یا عنوان کتاب را در یک جمله توصیف می کند و به طور مختصر درباره کیفیت کتاب توضیح می دهد تا یک مقاله مبسوط که شامل 1000 کلمه یا بیشتر است.

یک یادداشت مروری از چه بخش هایی تشکیل شده است؟

مرور یا معرفی علمی کتاب شامل چهار بخش اصلی است:

1. معرفی اطلاعات کلی کتاب

بیشتر معرفی ها با ارائه اطلاعات کلی درباره کتاب که شامل عنوان، مولف، محل انتشار، ناشر، تاریخ نشر، ویرایش، صفحات، ویژگی های خاص (نقشه و غیره)، قیمت و ISBN است، آغاز می شوند.

2. معرفی مولف و مروری بر مهمترین آثار و دیدگاه های او

این بخش شامل اطلاعات درباره مولف (اعتبار و شهرت، صلاحیت ها، ...) و هر چیز مرتبط با کتاب و وثاقت مولف است.

3. معرفی جایگاه و ارزش کتاب از نظر موضوعی و محتوایی میان کتاب های مشابه

4. معرفی ایده های مهم و اصلی کتاب

­

 

هنگام خواندن کتاب به چه نکاتی توجه کنیم؟

هر یک از بخش های کتاب می تواند اطلاعاتی را در اختیار ما بگذارد که در نگارش «معرفی کتاب» به ما کمک می­کند. پس قبل از خواندن این موارد را بررسی کنید:

عنوان؛ تا حدودی موضوع و زمینه مورد بحث را مشخص می کند.

پیش گفتار یا مقدمه؛ اطلاعات مهمی را درباره اهداف مولف و قلمروی کتاب ارائه می دهد.

فهرست کتاب؛ نشان می دهد که کتاب چگونه سازمان یافته است؛ ایده های اصلی آن چیست؟ و شیوه پیشبرد آنها (بر اساس توالی زمانی، موضوعی و ...) چگونه است.

هنگام مطالعه کتاب سعی کنید ضمن پاسخ دادن به پرسشهای زیر، یادداشت بردارید تا هنگام معرفی کردن از آنها استفاده کنید:

• زمینه عمومی یا نوع کتاب چیست (زندگی نامه، رمان، تاریخی، علمی، ...)؟ آیا کتاب متناسب با آن نوشته شده است؟
• کتاب مبتنی بر چه دیدگاهی نوشته شده است؟
• شما با دیدگاه مولف، موافق یا مخالف اید؟
• آیا می توانید ایده اصلی (رشته مشترک مطالب یا خط اصلی استدلال) مولف را در سراسر کتاب بیابید و دنبال کنید؟
• سبک مولف چیست؟ رسمی یا غیر رسمی؟ آیا برای مخاطب مورد هدف خود مناسب است؟
• آیا مفاهیم به خوبی تعریف شده اند؟ آیا زبان متن واضح و متقاعد کننده است؟ آیا ایده ها به خوبی بسط داده شده اند؟ چه حوزه هایی از موضوع پوشش داده شده یا نشده است؟ چقدر اطلاعات استفاده شده دقیق است؟
• آیا فصل پایانی و چکیده متقاعد کننده اند؟
• آیا پاورقی ها (در صورت وجود) اطلاعات مهمی را فراهم می کنند؟ آیا نکات مورد اشاره در متن را وضوح می بخشند یا بسط می دهند؟
• قالب و صورت کلی کتاب را (بسته به موضوع کتاب، اگر مناسب است) بررسی کنید: طرح یا ساختار، پیوند میان بخش های مختلف، مقدمه، نتیجه، ... . آیا از مثال های مناسب و عناصر گرافیکی مانند نقشه، نمودار، تصویر و جدول برای توضیح مطالب استفاده شده است و مفید و مرتبط هستند؟ آیا طرح کلی کتاب منسجم و سازماندهی فصل ها منطقی است؟
• آیا بخش ضمیمه یا پیوست از دقت کافی برخوردار است؟ از چه منابعی، دست اول یا دست دوم، استفاده شده است؟ از موارد حذفی مهم یادداشت بردارید.
• کتاب چه کاری را به انجام می رساند یا به بیان دیگر آیا به اهداف مورد نظر خود دست می یابد یا کار بیشتری برای اتمام آن نیاز است؟ این کتاب را با سایر کتاب های مولف یا کتاب های سایر مولفان در این زمینه مقایسه کنید (از کتابهایی که در بخش کتاب شناسی و منابع پایانی آمده است، استفاده کنید).

شیوه نگارش یادداشت های معرفی کتاب چگونه است؟

برای معرفی یا مرور علمی کتاب، برخی اصول را برشمرده اند، اما در عین حال قوت و جذابیت یک یادداشت مروری به میزان تسلط مرورگر بر موضوع کتاب، شیوه نگارش و مهارت وی در نقد و ارزیابی بستگی دارد.

در اینجا نیز رعایت توالی منطقی یک نوشته علمی لازم است. همچون هر نوشته دیگری، یک «معرفی کتاب» نیز نیازمند یک «بندِ راهنما» (lead paragraph) است تا توجه خواننده را به خود جلب کند. در مواردی که محتوای مورد نظر تخیّلی نیست، می توانید به عبارات عجیب و غریب و برانگیزاننده که مولف به کار برده و لحن و فضای کتاب را معرفی می کنند، توجه کنید و در جمله آغازین خود به آنها اشاره نمایید. بعد از خواندن یک رمان، یک مجموعه شعر یا داستان های کوتاه، آنچه را که محتوا را نوآورانه، بی نظیر یا شایان توجه می کند، بیان کنید.

سپس معرفی مختصری از مولف بیاورید و محتوا یا داستان را توصیف کنید. آنگاه توضیح دهید که چرا به نظر شما مولف، داستان (تخیلی یا غیرتخیلی) را به خوبی روایت کرده است.

در بندهای بعدی استدلال های پشتیبان را بیاورید؛ برای مثال آیا شخصیت ها باورپذیر و قابل فهم هستند؟ درباره کتاب های غیرتخیلی آیا خواننده احساس می کند که گویا شخصیت ها را می شناسد یا موضوعات و مسائلی را که مورد بحث قرار گرفته اند، متوجه می شود؟ آیا در طرح کلی، شکافی یا موضوع بحث نشده ای به چشم می خورد؟

معرفی خود را با بیان مجدد تاثیرپذیری و درک خود از کتاب به پایان برید، به گونه ای که دربردارنده تایید یا رد دقیق و صریح شما باشد. نتیجه ای که می نویسید باید مطالب را خلاصه و جمع بندی کند، شاید لازم باشد یک ارزیابی پایانی داشته باشید. حواستان باشد که مطلب جدیدی را در این بخش نیاورید.

به منظور معرفی دقیق تر و اثرگذارتر کتاب، توجه به نکات زیر سودمند است:

• کتابی را که می خوانید معرفی کنید، نه کتابی را که آرزو دارید ای کاش مولف آن را نوشته بود!
• اگر این بهترین کتابی است که تا به حال خوانده اید، این مطلب را به همراه دلیل آن بگویید و اگر صرفاً یک کتاب خوب است باز هم آن را بگویید.
• به کسی که معرفی کتاب را می خواند فکر کنید؛ آیا این یک کتاب کتابخانه ای است که می توان برای یک مجموعه خرید؟ یا برای والدینی که به دنبال کتاب خوب برای بلند خوانی می گردند، مناسب است؟ آیا معرفی کتاب برای خوانندگانی است که در جستجوی اطلاعات درباره یک موضوع خاص هستند، یا برای آنهایی که در جستجوی کتابی خوب هستند که ارزش خواندن داشته باشد؟
• برای اینکه به یک دورنما درباره کارتان برسید، قبل از بازبینی و اصلاح، کمی زمان بگذارید.

چگونه کتاب های تخیلی را معرفی کنیم؟

آنچه تاکنون گفته شد درباره معرفی کتاب­های غیرتخیلی بود، اما اصول کلی که برای نگارش بیان شد، در معرفی کتاب های تخیلی نیز به کار می آیند. در ادامه طرح پرسش هایی را پیشنهاد می دهیم که پاسخ به آنها می تواند سرنخ هایی را برای معرفی کتاب های تخیلی در اختیار ما قرار دهد، اما توجه داشته باشید که مجبور نیستید به همه این پرسش ها پاسخ دهید.

به چه نکاتی توجه کنیم؟

• داستان درباره چه چیزی بود؟
• شخصیت های اصلی چه کسانی بودند؟
• آیا شخصیت ها باورپذیر بودند؟
• شخصیت های اصلی در داستان چه کار کردند؟
• آیا شخصیت های اصلی درگیر مشکلات یا ماجراهایی شدند؟
• شخصیت مورد علاقه شما که بود و چرا؟

تجربه های شخصی شما چیست؟

• آیا توانستید با شخصیت های داستان ارتباط برقرار کنید؟ کدام یک؟
• آیا شما هم برخی از کارهای شخصیت های داستان را انجام داده اید یا احساسات آنها را تجربه کرده اید؟

نظر شما چیست؟

• آیا کتاب را دوست داشتید؟
• بخش مورد علاقه تان از کتاب چه بود؟
• آیا بخشی از کتاب بود که مورد علاقه شما نبود؟
• اگر می توانستید چیزی را در داستان تغییر دهید، چه چیزی بود؟ (اگر آرزو می کنید که می توانستید پایان داستان را عوض کنید، آن را فاش نکنید!)

آیا این کتاب را پیشنهاد می دهید؟ به چه کسی؟

• آیا این کتاب را به کس دیگری پیشنهاد می دهید؟
• چه اشخاصی ممکن است این کتاب را بپسندند؟

در تمام مراحل کار مراقب باشید که سوگیرانه برخورد نکنید. اگر کتابی را از نویسنده محبوب خود معرفی می کنید، با تردید به آن نزدیک شوید و با دقت و وسواس فراوان آن را بررسی و نقد کنید. چنانچه با دیدگاه فلسفی یا سیاسیِ مولف، موافق نیستید، تلاش کنید تا دید باز و رویکرد بی طرفانه ای را در پیش گیرید. کار شما ملامت یا پشتیبانی از مولف نیست، کار شما این است که ارزش اثر وی را ارزیابی کنید. شما می توانید نواقص اثر را مورد نقد قرار دهید یا قوت اثر، توانمندی و مهارت های مولف رابستائید، اما یادتان باشد که تحلیل خود را با استدلال کردن و آوردن مثال های محکم از کتاب پشتیبانی کنید. مسئولیت شما ارائه یک ارزیابی صادقانه و مستدل است.

پی نوشت:

انتشار در ماهنامه شهر کتاب، آبان 94، سال اول، شماره پنجم، صص 114-115.

منابع:

1. بشیر، حسن. (1388). شیوه نقد و معرفی علمی کتاب (مرور کتاب)، یادداشت وبلاگی به آدرس: http://www.hbashir.blogsky.com/1388/07/19/post-90/

2. Asenjo, Bill. (2002). How to Write a Book Review . Available at: http://www.writing-world.com/freelance/asenjo.shtml

3. Nichol, Mark. (?) How to Write a Book Review. Available at: http://www.dailywritingtips.com/how-to-write-a-book-review