جهل فضیلت مندانه
آیا جهل می تواند یک فضیلت باشد؟
«فرض کنید با دو فرد خبره مواجه شده اید و از آنها می خواهید به پرسشی یکسان پاسخ دهند. یکی از آنها پاسخی دقیق و مطمئن ارائه می دهد و دیگری می گوید که پاسخ را نمی داند. اگر از شما سوال شود که کدام یک از این دو خبره، متخصص تر است، به طور شهودی خبره ای را انتخاب می کنید که پاسخی مطمئن و دقیق به پرسش داده، نه آن «خبره ناآگاه»[1] را. با این حال، در مواردی که اطلاعات دقیق در عمل یا در واقع غیرقابل دانستن است (مثلاً تعداد برگهای تمام درختان جهان)، اظهار اطمینان و قطعیت، فقدان شایستگی را نشان می دهد، در حالی که اظهار جهل «ممکن است» دلالت بر تخصص بیشتر در این زمینه داشته باشد».
آنچه خواندید، بخشی از یک مقاله با عنوان «بخش اعظمِ ندانستن: جهل فضیلت مندانه[2]» است. دو نکته مهم از این مقاله قابل برداشت است:
1. نکته اول، توجه دادن به این موضوع است که «خبرگی و تخصص» با «دانستن همه چیز» رابطه ای الزام آور یا ضروری ندارد. بر این اساس، گفتن «نمی دانم» با خبرگی در تناقض نیست و مفهوم «خبره ناآگاه» کاملاً معنادار و دارای مصداق است. در مواردی که دستیابی به دانش دقیق یا اطمینان آور (از اساس یا در عمل) امکان پذیر نیست، چنین جهلی و به بیان دقیق تر اظهار چنین جهلی و تصدیق به ندانستن، در برابر اظهار دانایی یک فضیلت به شمار می آید. فضیلت آن هم از آن جهت است که این جهل خود بر اساس مرتبه ای از آگاهی و خبرگی در موضوع بیان شده که در آن، فرد اطلاعات خود را برای پاسخگویی دقیق به مسئله یا پرسش، کافی نمی داند یا از اساس اعتراف می کند که چنین دانشی ندارد و بر جهل خود صحه می گذارد.
چنین مفهومی از جهل به مقابله با توهم دانایی و تخصص برمی خیزد. چراکه داشتن «تخصص» در یک موضوع یا حوزه معین معنا دارد و نمی توان کسی را یافت که در همه موضوعات یا حوزه ها متخصص یا مرجع (مورد رجوع سایر افراد) باشد. این باور خطا همان است که در منطق، «مغالطه توسل به مرجعیت» نامیده می شود.
2. نکته دوم و در واقع دستاورد جدید این مقاله آن است که از منظری معرفت شناختی به موضوع پرداخته است: آیا کودکان همچون بزرگسالان توانایی شناختی برای تمایز گذاشتن میان «دانستن» و «متخصص بودن» را دارند؟ در این مقاله پژوهشگران در سه مطالعه آزمایشی پیاپی توانایی کودکان و بزرگسالان را در استفاده از «جهل فضیلتمندانه» به عنوان نشانه‌ای دال بر تخصص خبرگان مورد بررسی قرار دادند. بخشی از یافته های آنان حاکی از آن بود که کودکان بالاتر از 9 سال و بزرگسالان برای اطلاعات قابل دانستن، خبره مطمئن و برای اطلاعات غیرقابل دانستن، خبره ناآگاه را انتخاب کردند. اما کودکان 5 تا 6 سال تمایل به انتخاب خبره مطمئن داشتند حتی موقعی که چنین قطعیتی در عمل امکان پذیر نبود. بر این اساس، کودکان در تلفیق اطلاعات درباره قابلیت دانستن وقایع خاص و ارزیابی شان از متخصص بودن با دشواری مواجه بودند.[3]
بعدنوشت:
به قول چارلز سیمونز "عاقل از نادانی خود باخبر است و احمق هر چیزی را می داند"!
------------------------------------------
توضیح تصویر: جلد کتابی با عنوان Knowing and Not Knowing in Intimate Relationships نوشته Paul C. Rosenblatt
و Elizabeth Wieling است که البته محتوای آن ارتباط مستقیمی با موضوع این یادداشت ندارد (!) و فقط به خاطر عنوان معنادار و زیبایش و طرح جلد مناسبش انتخاب شده است.
تیتر که قشنگ بود :)